Kolej wąskotorowa "Podgórzanin"
Szerokość toru: 750 mm (pierwotnie 760 mm)
Długość trasy: 46,25 km
Odgałęzienia: brak
Eksploatowana: w całości
Wystawienie dokumentu koncesyjnego: 15 lutego 1902
Koncesjonariusz: Andrzej ks. Lubomirski
Okres budowy: wiosna 1900 – wrzesień 1904
Historia
Przed I wojną światową
Koncepcja budowy i eksploatacji kolei przeworskiej powstała w okresie cesarstwa austro-węgierskiego, a staranie o rozpoczęcie budowy kolei zapoczątkowali w 1894 r. ówcześni właściciele ziemscy hrabiowie Roman Scypio del Campo z Łopuszki Wielkieji Skrzyński z Bachórza, po zbudowaniu przez księcia Andrzeja Lubomirskiego cukrowni "Przeworsk". Zasadniczym celem funkcjonowania kolei było dostarczanie buraków do cukrowni oraz przewóz z ziemi brzozowskiej płodów rolnych, drewna, żwiru i kamienia. Starania o uzyskanie koncesji i subwencji rządowych przeciągały się, a Ministerstwo Wojny Austro-Węgier sprzeciwiło się zbudowaniu początkowo planowanej kolei normalnotorowej z uwagi na obawę wykorzystania jej przez Rosję w razie wojny. Rozpoczęcie budowy kolei nastąpiło dopiero po uzyskaniu koncesji, co nastąpiło 15 lutego 1902 roku. W pierwszej kolejności wykonano 44 km linii oraz 6 budynków stacyjnych i mieszkalnych, a także warsztaty w Przeworsku. Całkowite oddanie do eksploatacji i oficjalne otwarcie całej 46,2 km linii wraz z budynkami i parowozownią zwrotną w Dynowie nastąpiło 8 września 1904. Początkowo właścicielem kolei był książę Lubomirski, a od 1908 roku towarzystwo akcyjne Kolej Lokalna (Lokalbahn) Przeworsk - Dynów z siedzibą we Lwowie, z większościowym udziałem państwa.
Początkowo tabor kolei przeworsko-dynowskiej stanowiły 3 lokomotywy parowe (tendrzaki serii Uv firmy Krauss o układzie osi C1[2]), 7 wagonów osobowych i 45 towarowych. Po 3 latach przybyło 6 wagonów towarowych. W 1910 kolej dysponowała 4 lokomotywami (tego samego typu), 7 wagonami osobowymi i 55 towarowymi. Po kolejnych 3 latach tabor uzupełniono o kolejne 10 wagonów towarowych. W pierwszym pełnym roku eksploatacji kolei (1905) z możliwości przejazdu skorzystało 45 007 pasażerów, co zapewniało słabą rentowność. Sytuację poprawiło w dalszych latach zastąpienie pociągów mieszanych przez dwie pary pociągów osobowych i jedną towarowych. Rok później na podróż koleją zdecydowało się 62 tys. osób, a w 1908 ich liczba przekroczyła 85 tys. Tuż przed wybuchem wojny, w 1913, z usług kolei wąskotorowej skorzystało 110 tys. pasażerów. Mieli oni możliwość podróżowania wagonami 2 i 3 klasy (dopiero w 1913 wprowadzono do użytku jeden wagon 1 klasy). W latach 1904-1913 z wygodniejszych wagonów korzystało tylko 2,3-6,1% podróżnych. Gros wszystkich klientów kolei (90-96%) decydowało się na podróż wagonami 3 klasy. Pozostałe 0,3-3,8% pasażerów stanowiły osoby podróżujące według taryfy wojskowej.
W pierwszym, pełnym roku eksploatacji kolei (1905), przewieziono ładunki i towary o łącznej masie 25 847 ton. Kolejne lata przyniosły stopniowy wzrost przewozów towarowych koleją przeworsko-dynowską. W 1909 klienci kolei zlecili przewóz ładunków o masie 32,3 tys. t. Rok później osiągnięto 44,1 tys. t, a rok 1911 zamknięto jeszcze lepszym wynikiem - 48,9 tys. t.
.PKD dziś
Lokomotywa Lxd2-251 w Bachorzu
Dzięki założonemu w 2009 Stowarzyszeniu Miłośników Przeworskiej Kolei Dojazdowej udało się ocalić od zaprzestania prowadzenia kursów turystycznych, gdyż władze samorządowe nie były w pełni przekonane o sensie prowadzenia dalszej działalności kolejki. Mimo wielu przeszkód, SMPKW nie dopuściło do likwidacji PKD. Właścicielami koli są powiaty: przeworski i rzeszowski. Od stycznia 2013r. Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku objął w zarząd Przeworską Kolejkę. Przeworska Kolej Dojazdowa dysponuje 6 lokomotywami Lxd2, w tym 3 są czynne. W 2013 roku kolej jeździła w weekendy od czerwca do sierpnia, a w niedziele także we wrześniu.
Zestawienie taboru: Przeworsk:
Lxd2 - 257 (sprawna)
Lxd2 - 268 (sprawna)
Lxd2 - 282 (niesprawna)
Lxd2 - 334 (sprawna)
Lxd2 - 335 (niesprawna)
Bachórz (karczma)
Lxd2 - 251 (odstawiona, jako pomnik)
Atrakcje
Kolej słynie z tunelu w Szklarach o długości 602 m - jedynego na kolejach wąskotorowych z ruchem turystycznym w Polsce. Tunel ten zamykany był drewnianymi wrotami[1]. Są też 2 mosty stalowe nad rzeką Mleczka, jest też wiele mostów 10 - 15 m na jednym prześle, jest również most kamienny.
Przebieg trasy
Występuje tutaj każdy typ krajobrazu. Podróż zaczyna się w dolinie rzeki Wisłok, następnie kolejka pokonuje, długie i proste odcinki między polami uprawnymi. Za stacją zwaną 'środkową' Kańczugą znajdują się dwa stalowe mosty, w Łopuszce Małej – sztuczny zbiornik, a następnie tory biegną wzdłuż drogi łączącej Przeworsk z Dynowem. Zaczynają się też ostre łuki i wysokie podjazdy podczas mijania Jawornika Polskiego. Podróż kończy się przejazdem przez tunel, gdzie po wyjeździe widać krajobraz Pogórza Dynowskiego. Kolejka zjeżdża w dół doliny rzeki San, gdzie są spore łuki, most kamienny i pola uprawne. Na całej 46-kilometrowej linii kursuje turystyczny pociąg Pogórzanin. Czas przejazdu trasy Przeworsk - Dynów z postojami wynosi 2 godziny i 40-45 minut w jedną stronę.
W Dynowie stoi jako pomnik parowóz Px48-1734.
Stacje
Schemat Przeworskiej Kolei Dojazdowej
Przeworsk Wąskotorowy (gmina miejska Przeworsk)
Urzejowice (gmina Przeworsk)
Krzeczowice (gmina Kańczuga)
Kańczuga (gmina Kańczuga)
Łopuszka Wielka (gmina Kańczuga)
Manasterz (gmina Jawornik Polski)
Zagórze (gmina Jawornik Polski)
Hadle Szklarskie (gmina Jawornik Polski)
Jawornik Polski (gmina Jawornik Polski)
Szklary Tunel (gmina Hyżne)
Szklary (gmina Hyżne)
Bachórz (gmina Dynów)
Dynów (gmina miejska Dynów)